نابودی یک میراث کهن در خوانسار ! مسوولین نگذارید ...

 

پوشش داده شده در سایت خوانسارنیوز

دیدگاه 6 : احیای معماری سنتی باغستانهای خوانسار

 

به مناسب فرمایشات اخیر مقام معظم رهبری درباره محیط زیست و ابلاغ سیاستهای کلی محیط زیست :

 

بیان انسان زیباترین مخلوق خداوند است و به ذات خود زیبایی را دوست دارد . او خلق شده تا بر روی زمین زندگی کند و به عمران و آبادانی آن بپردازد . خداوند متعال در قرآن کریم همیشه انسان را به ساختن و آبادی زمین پند داده و برای این کار ارزش فراوانی قائل شده است . چنانکه در آیه 61 سوره هود می فرماید : « هُوَ أَنشَأَکُم مِّنَ الأَرْضِ وَاسْتَعْمَرَکُمْ فِیهَا : اوست که شما را از زمین پدید آورد و شما را به عمران آن وا داشت » . در طول تاریخ همواره معماری ، این زاده ی هنر آدمی ، از جمله نمودهای اصلی فرهنگ و تمدن یک جامعه به حساب آمده و آن را یکی از  اصلی ترین درگاههای شناخت و به بیان ساده تر موزه ی باور و عقاید ، جغرافیا و بوم شناسی ، جامعه و مذهب ، و تاریخ و پیشینیه ی یک ملت به حساب آورده اند . چنانکه لوکوربوزیه سوییسی که به عنوان یکی از پیشگامان معماری نوین در جهان از او یاد می شود ، در باب معماری می گوید : « من ترسیم­ کردن را به حرف­ زدن ترجیح می­دهم، زیرا ترسیم­ کردن سریع­تر است و مجال کمتری برای دروغ­ گفتن باقی می­ گذارد . معماری، بازی استادانه، صحیح و باشکوهی از احجام ترکیب شده در زیر نور می باشد . معماری، فرهنگ عمومی است . »  ¹     
 

 

معماری با شکوه ایران باستان و ایران بعد از اسلام ، از جمله بقایا و نقش نگاره های تخت جمشید ، کاخ آپادانا ، مسجد جامع یزد تا میدان نقش جهان اصفهان و صدها هزار شاهکار ایرانی همگی امروز برای ما تمدن عظیم و فرهیخته ی گذشته ی این سرزمین را حکایت دارد . و در این بین در مرکزیت ایران اسلامی خوانسار با سابقه ی دیرین شهرنشینی نامی آشنا برای هر ایرانی مسلمان ، همچون نگینی تابان بر سده های نچندان دور این سرزمین می درخشد . شهری که به فرهیختگی ، تمدن ، مهد علم و هنر و زیبایی در بین شهرهای مرکزی ایران معروف بوده و هست . و چیزی که این امر را پررنگتر می کند درخشندگی این شهر در سدههای ناآرام قبل و اوایل قرن حاضر کشور می باشد که پر بود از کشمکش و درگیری ، جنگهای جهانی ، قحطی و بیماری که فرصتی نمی گذاشت تا کسی به علم و هنر فکر کند ! اما خوانسار با تمام زیباییهایش نقطه ی ثقل ثبات و تمدن بود و همواره فرهنگ خود را که زاده ی جغرافیای بکرش بود به اطراف خود صادر می کرد .

 

 

 

 امروزه نمی شود نسبت به معماری بومی و اصیل هر منطقه از جمله خوانسار که چنین گذشته ی فاخری را دارا هستند ، بی تفاوت بود و این مقوله ی مهم را نادیده گرفت و در تصمیمات شهرسازی و نکوسازی شهری نسبت به آن بی توجهی و یا کم توجهی کرد . باید در نظر داشت که معماری هر منطقه بازتابی از فرهنگ ، تمدن ، جغرافیا و تاریخ خاص آن منطقه است و یکی از تمایزها و تفاوتهای مناطق مختلف کشور و جهان ، حاصل همین سبک معماری است که چشم هر نظاره گر و گردشگر را می نوازد . مساله رعایت و توجه به سبک معماری اصیل ، امروزه آنچنان مهم تلقی می شود که حتی  مقام معظم رهبری هم بارها در سخنان خود بر حفظ هویت و اصالت شهرها و پایبندی به معماری اسلامی و ایرانی در تاسیس ،گسترش و نکوسازی شهرها تاکید داشته اند . شاید گوشه ای از سخنان ایشان به شوراها پیرامون این موضوع این توجه و تاکید را بیش از پیش برایمان روشن می گرداند : « در فهرست خدماتی که شوراها به آن می‌پردازند باید حفظ هویت و اصالت شهرها و روستاها، و پایبندی به معماری اسلامی و ایرانی، و رعایت زیبایی و استحکام بناها، و ترویج فرهنگ نظم و قانون، و گسترش نمادهای دین و اخلاق، و آسان‌سازی خدمت‌رسانی و عدالت و فراگیری در خدمات شهری و توسعه فضای سبز و اهتمام به سلامت محیط زیست مورد توجه قرار گیرد ². »

 

 

 

اگر به سبک معماری در خوانسار بنگریم می بینیم پیوند ناگسستنی بین این مقوله و محیط زیست ، اقلیم کوهستانی و طبیعت باغ شهری آن وجود دارد . سبکی که خود بر چند شاخه تقسیم می شود . از نوع ساخت اماکن مذهبی همچون مساجد گرفته تا کاروانسراها ، منازل مسکونی ، بازارها ، کوچه ها و غیره . شاید پرداختن به این موارد و موشکافی هر کدام به بحث تخصصی تر و پیچیده تر و مفصل تری نیاز باشد که اینجا نه در توان و تخصص نویسنده است و نه اینکه این مقاله آن را دنبال می کند . ادامه ی این بحث را بر عهده ی دوستان و همشهریانی می گذارم که در این زمینه توانایی و تخصص لازم را دارند .

 

اما آنچه امروز مرا مجاب کرد تا به موضوع سبک معماری اصیل خوانسار بپردازم ، تماشای نابود شدن گنجینه ای عظیم و فاخر است که از آن غافل مانده ایم ! شیوه ای از معماری زیبا و دلنشین این دیار که در ساخت دیوارهای باغستانهای خوانسار بکار می رفته است ولی امروز آن را از یاد برده ایم !  سبکی خاص و دل انگیز که از دل طبیعت زیبای باغ شهر خوانسار نشات گرفته است . دیوارهایی با پی ریزی سنگ های محلی و بدنه ای گل چین که برای جلوگیری از تخریب بارش برف و باران ، روی آن را با تخته های چوبی به همراه گل می پوشاندند و شکل زیبایی را در منظره ی عمومی شهر رقم می زدند . خوانساریها با این کار علاوه بر حراست باغستانهای خود از گزند حطرات طبیعی و انسانی ، نهایت سعی خود را در بر هم نزدن زیبایی شهری به کار می بردند و لذت زیبایی باغستانهای خود را بین عموم مردم تقسیم می کردند . گاه می بینیم در منطقه ای از شهر که خاک کافی برای این کار یافت نمی شد بدنه ی دیوار را هم با سنگ می ساختند و در پایان روی آن را با گل سرخ یا همان گل تعمیر محلی می پوشاندند .

 

 

بعضی از باغداران هم که نمی خواستند دیوار بلندی به دور باغ خود داشته باشند ، برای جدا سازی خط جاده یا باغ و زمین کناری با باغ خود ، دست به ساخت دیوارهای سنگی کوتاهی می زدند که در آن هیچ گونه مواد چسبنده ای همچون گل ، گچ بکار نمی رفت . دیوارهایی که فقط با چیره دستی معمار بنا می شد و دوامی طولانی داشت .

 

 

نکته ی شایان در اهتمام مردم گذشته ی این شهر در ساخت این دیوارها ، روی نیاوردن آنها به مصالح خارجی و استفاده از مصالح طبیعی خود آن منطقه است . بعلاوه ترکیب بندی مواد و رنگها در ساخت این نوع پرچین ها و دیوارها ، هارمونی خاصی را در چشم هر نظاره گر رقم می زند . گاه با قدم زدن در کوچه باغهای افسون گر خوانسار آنچنان از دیدن مواهب الهی و ذوق و قریحه ی نیاکانمان در عمران و آبادانی آن مست می شویم که حاضر نیستیم از این مناطق دل بکنیم .

 

          

 

 

اما  این روزها که سختیهای حمل و نقل ، هزینه های سنگین تمام شده برای باغدار و سازنده ، کمبود مصالح و نیروی انسانی متخصص و متعهد و سایر مسائل و مشکلات گذشته را نمی بینیم و علاوه بر رفع بسیاری از موانع آن ایام که بر دوش نیاکانمان بود ، وجود یک نهاد فعال و مردمی همچون شهرداری و یک تیم مشورتی و نظارتی همچون شورای شهر را هم در کنار مردم شهر می بینیم ، متاسفانه شاهد عدم توجه به این نوع معماری در بین باغستانهای شهر هستیم ! حالا فراموشی این زیبا دسترنج پدرانمان را راحت می بینیم و چیزی نمی گوییم ! گویا به آن عادت کرده ایم ! شاید اگر در بین کوچه باغهای محدود شهر قدمی بزنیم متوجه عدم توازن دیوارهای باغی شهر می شویم ! سبکهایی وارداتی با بدترین شکل و رنگ بندی ممکن که زیبایی طبیعت را فقط برای خودمان محصور کرده ایم و اجازه درک آن را از دیگران گرفته ایم !

 

 

 

چرا ؟

 

حالا که مجوز دیوارکشی باغستانهای شهر ممنوع است و اجازه ی ساخت و نظارت آن در دست شهرداری است ، آیا نمی شود در صورت دادن مجوز ، سازنده را ملزم به رعایت سبک معماری بومی شهر کرد ؟! آیا نمی شود این آگاهی را به سازنده داد که اینجا شهری است با تمدن و فرهنگی سترگ و معماری های وارداتی درخور این شهر توریستی نیست ؟!  آیا نمی شود سازنده گان را متوجه کرد که این نوع دیوار کشی منافاتی با دیوارهای بتنی و آجری جدید ندارند ، فقط سازنده ملزم به نما سازی دیوار با گل سرخ ( گل تعمیر ) و قرار دادن سقف چوبی بر روی آن است ؟! آیا هزینه ی این نوع دیوارکشی و نماکاری از دیگر هزینه های سرسام آور و معمول امروزی که در ساخت دیوارهای باغی بکار برده می شود ، بیشتر است ؟!  آیا نمی شود برای تشویق سازندگان ، شهرداری حتی در تهیه ی مواد مورد نیاز برای ساخت این نوع دیوارهای باغی زیبا ، همچون خاک سرخ و یا تخته های کوچک همکاری کند ؟!

معماری اصیل و زیبای مذکور در زیباسازی شهر و جذب گردشگر تاثیر بیشتری را دارد یا این پراکندگی متداول امروز ؟! آیا نمی شود زیبایی دوچندان به شهرمان تقدیم کرد وقتی می شود و می توانیم ؟! شورای شهر به این موضوع چگونه می نگرد ؟ آیا در باب مزایا و معایب احتمالی این طرح وارد بحث می شود ؟ درباره ی این موضوع از متخصصان و مهندسان عمران ، معماری و دوستداران محیط زیست و اهالی نظر مشورت می گیرد ؟ آیا این طرح بررسی و به نتیجه ای خواهد رسید ؟ باید منتظر بود و دید  ..........

 

   دیروز                   امروز

 

 

 

 

 

1-     وبلاگ پویش معماری

2-     https://shahrsazi.mashhad.ir – معاونت شهرسازی و معماری شهرداری مشهد .93/6/17