پدیده چهل پسین در خوانسار

مردم خوانسار همچون برخی از مردم شهرهای ایران همچون لار ، معمولا از نیمه تیرماه تا اوایل شهریور ماه را که حدود چهل روز است را چهل پسین می نامند. چهل پسین یک پدیده هواشناسی است که در این ایام شاهد شرجی شدن هوا و رشد ابرهای جوششی و کومولوسی هستیم که ابری شدن آسمان در بعد ازظهرها و اوایل شب را در پی دارد که ممکن است گاهی همراه با رگبار پراکنده یا تند تابستانی باشد .

 خوانساریها این اتفاق را به مدت چهل روز پشت سر هم می دانند که شدت و ضعف دارد و آن را جهت رسیدن میوه های هسته دار شهر لازم می دانند و در گذشته معتقد بودند سیر افت و تقویت این پدیده در این چهل روز وابسته به زمان رسیدن هر کدام از این میوه هاست. برای مثال در نیمه ی تیرماه تا اوایل مرداد ماه این جریان با تقویت روبروست زیرا زمان رسیدن میوه هایی همچون آلبالو، زردآلو، آلوچه و سیبهای محلی است. و در نوبت دوم اواخر مرداد ماه این پدیده دوباره تقویت می شود که اینبار زمان رسیدن میوه هایی همچون آلو، گلابی، هلو و شلیل و... است. به همین خاطر آن را با نام هایی همچون « چلّه، شلّه، چهل پسین و یا تفتال شورون » می نامند .

وجه تسمیه تفتال شورون نشأت گرفته از باور برخی از کشاورزان بوده است که هر ساله زمان رسیدن میوه ی اصلی تابستان خوانسار یعنی زردآلو و موقع خشک کردن آن و تبدیل کردن به پره زردآلو( در گویش خوانساری تفتاله) این رگبارهای تابستانی باریدن خواهد گرفت و موجب سیاه شدن آن می شود. در نتیجه این رگبارهای تابستانی را با اسم تفتال شورون هم می خواندند.

دلیل اصلی وقوع این پدیده نفوذ جریانات گرم و مرطوب موسومی اقیانوس هند و دریای عمان به جنوب شرق ایران و الگوهای بارش تابستانه ایران است. در این الگوها یکی زبانه کم فشار موسمی رطوبت را از اقیانوس هند و خلیج بنگال به جنوب شرق کشور حمل می کند و با تقویت این رطوبت توسط دریای عمان و خلیج فارس در اثر گرمایش زمینی ، کم فشارحرارتی تشکیل شده و از سویی دیگر با تضعیف و عقب نشینی پرفشار جنب حاره ای در محل باعث صعود رطوبت ناگهانی در ساعات بعد از ظهر برای بخش های جنوب شرقی و غربی کشور می شود .

و دومی زبانه کم فشار موسمی در سطح زمین بخش هایی از کشور را در بر می گیرد و در شمال غرب یک سیستم پرفشار حاکم می گردد. در اثر برخورد و تقابل این دو سیستم فشار، جبهه نیمه ساکن روی ایران مستقر، و نفوذ هوای سرد شمالی به سمت کم فشار موسمی  باعث صعود آن می شود.

در هر دو الگو شهر خوانسار به دلیل قرار گرفتن در دامنه های شرقی رشته کوههای زاگرس و کوهستانی بودن آن، از رطوبت نفوذی جنوب شرقی کشور که در فلات ایران پیشروی کرده است، بهره مند می گردد.

در بعضی از سالها این پدیده به دلیل تقویت جریانات مرطوب جنوب شرقی و مساعد بودن الگوها زودتر از نیمه ی تیرماه آغاز و شاید تا نیمه ی شهریور ماه ادامه یابد. همین وضعیت گاهی بارشهای سنگین و کوتاه مدتی را برای خوانسار در پی دارد که با توجه به شیب تند دامنه های ارتفاعات غربی و جنوبی شهر و خشکی و سختی خاک در تابستان موجب جاری شدن سیل می گردد. دوره ی وقوع سیل در خوانسار 31 سال است و دو سیل ویرانگر 31 تیرماه 1335 و 6 مرداد 1366 در اثر همین الگو شکل گرفتند. برای مثال حجم باران روز 6 مرداد ماه سال 1366 حدود 28 میلیمتر در عرض 30 دقیقه بوده است که حجم فروانی از آب را به یکباره وارد رودخانه ی اصلی شهر کرده است.